بررسی تطبیقی شمایل شکنی بیزانس و تحریم تصویری در اسلام (3 قرن اول هجری)

هریک از ادیان، رشته هایی خاص از هنرها را، برای بیان اصول و تجلی کالبدی بخشیدن به حقایق معنوی مورد نظر خویش مناسب یافته اند. در برخی از ادیان؛ تصویرگری، نمود هنری است که برای پیش برد اهداف و عقاید آن دین که؛ همانا رسیدن به کمال انسانی است، مدنظر قرار گرفته شده است. در حالی که، برخی دیگر از ادیان، برای رسیدن به کمال انسانی از بیان تصویری پرهیز کرده اند. در این راستا، نگرش دینی به تصویر را به سه صورت شمایلی، غیر شمایلی و یا شمایل شکنانه، می توان تقسیم کرد. از نمونه های نگرش شمایلی، تصویرگری شمایل های مقدس در مسیحیت را می توان نام برد. در نگرش غیرشمایلی، از بازنمایی پیکر انسانی و حیوانی پرهیز می شود و از نمادگرایی بهره می گیرد؛ مانند نمادگرایی هندسی در تزئینات اماکن مقدس اسلامی، و در نگرش شمایل شکنانه، کلاً نقش تصویر، به ویژه تصاویر مقدس، نفی می شود؛ مانند نهضت شمایل شکنی در مسیحیت. موضع گیری مذهبی علیه تصویر، چه به صورت غیرشمایلی و چه شمایل شکنانه، همواره در طول تاریخ در نقاط مختلف جهان وجود داشته است. از آن جمله، می توان به جنبش شمایل شکنی در بیزانس و تحریم تصویری در اسلام اشاره کرد. می دانیم که، جنبش شمایل شکنی بیزانس، با سده های آغازین عصر اسلامی، هم زمان بوده است، با آن که، رفتار مسلمانان با تصویر، مکرر به رفتار شمایل شکنان شبیه شده است؛ اما میان این دو، تفاوت های عمده ای وجود دارد. به هر حال، تأثیر هریک از این دو در دیگری هرچه که باشد؛ رابطه ی نزدیکی میان این دو حرکت را نشان نمی دهد. کلید واژه ها: هنر دینی ـ هنر بیزانس ـ شمایل شکنی ـ هنر اسلامی ـ تحریم تصویری.